Herman Meijer - oktober 2022

Blijf bij je Bevrijder

Ergens in de jaren tachtig reed ik met Rochus Zuurmond over de Autobahn. In de berm stonden her en der grote borden met de tekst Freie Fahrt fűr Freie Bűrger! Het was een verkiezingsleus van de Christen-Demokratische Union waarmee ze hun verzet tegen een dreigende maximumsnelheid op de Duitse snelwegen verwoordden. Vrije burgers bepalen hun eigen snelheid; “zoals het Evangelie overduidelijk betuigt” was Rochus’ commentaar. Zulke spot kende ik van hem. Hij kon het niet laten om ‘christelijke’ partijen en organisaties te herinneren aan hun pretenties. Hoe meer ik hem las, hoe meer ik begreep dat dat niet eens zozeer valse, als wel onmogelijke pretenties zijn.

Om het absurde van ‘christelijke’ pretenties aanschouwelijk te maken, zei Rochus, moest je het woord ‘christelijk’ vervangen door ‘messiaans’, dan had je bijvoorbeeld de Messiaanse Boerenleenbank en het Messiaans-Democratisch Appel. Wanneer je zo veel van de Schriften wist als hij, en dus dagelijks voor ogen had wie en wat de Messias is en wat messianen waren (en waarom die vervolgd werden), dan lagen ‘in ons christelijke land’ de lachwekkende voorbeelden voor het oprapen. En ze liggen er nog, al zien steeds minder mensen er het vreemde van in. Want de tijd dat macht en gezag zich christelijk legitimeerden, ligt, in Nederland althans, wel achter ons.

Dit zegt niets over de urgentie en relevantie van het werk van Zuurmond. Bij het schrijven van het boekje over zijn werk werd dit mij gaandeweg duidelijker: hoezeer de gehele Schrift draait om de machtsvraag. Wie het hier voor het zeggen hebben en of ze daar wel aanspraak op mogen maken. Wiens gezag wij aanvaarden, of anders gezegd, wie wij geloven. En dat je volgens de Bijbel beter achter iemand kunt aanlopen die je naar de vrijheid leidt dan achter een die jouw knechting beoogt, dat is zonneklaar. Vandaar ook de titel: Blijf bij je Bevrijder. Voor mij ligt in deze bijbelse kern de diepste verklaring van alle oppositionele en zelfs revolutionaire bewegingen die de kerk heeft voortgebracht. Van de franciscanen en de dominicanen, de wederdopers en de hussieten, tot de calvinisten en de abolitionisten en de Bekennende Kirche; ze konden de heersende macht aanvechten vanuit de in de Bijbel zelf opgeworpen vraag naar de legitimiteit van die macht. Het maakt niet per se uit of die machten zich christelijk legitimeren; het maakt wel uit hoe ze heersen, met welke middelen en wat voor ideologieën. Het uitdrijven van die machten is volgens Zuurmond zelfs een van de doelen van de prediking. En dat kan dus ook met spot.

Het begrip joods-christelijke traditie zul je bij Zuurmond tevergeefs zoeken. Hij verklaart juist uit de bronnen het uiteengaan in een joodse en een christelijke lijn, wat aanvankelijk geen theologische, maar een politieke oorzaak had. Namelijk het joodse nationalisme dat na het jaar 50 opkwam, waarin de etnisch gemengde gemeenten niet konden meegaan. Als dat verbindingsstreepje tussen joods en christelijk ergens zou moeten werken, dan in de argwaan tegen en kritiek op de machthebbers van deze wereld. Helaas lopen op dat punt de ervaringen van joden en christenen, mild uitgedrukt, nogal uiteen.

Toch zijn er wel degelijk mogelijkheden voor die verbinding, zoals een open en onbevooroordeelde bijbellezing. Ik vind het in ieder geval verfrissend hoe Zuurmond joodse theologen en exegeten als collega’s benadert, met wie hij op grond van dezelfde teksten kan overeenstemmen of van mening verschillen, niet anders dan dat onder joodse collega’s onderling al eeuwen het geval is.

Met Zuurmond kan de Bijbel weer gelezen worden als het boek van slaven die van hun heren zijn bevrijd en de broeder- en zusterschap mogen vieren, ook in het verzet tegen de despoten die hen verdrukken, in trouw aan hun Bevrijder.

Herman Meijer is autodidact-theoloog, architect en politicus, en auteur van Blijf bij je Bevrijder (Skandalon 2022)