Nieuwsarchief

Op 9 februari is Marco Visser aan de PThU gepromoveerd op het proefschrift Pars pro toto.

De studie biedt een analyse van dit concept in het werk van de bijbels theoloog F.H. Breukelman (1916-1993) en zoomt in op de teksten over de knecht van de HEER in het Bijbelboek Jesaja. Een van de conclusies is dat de denkfiguur van het pars pro toto een belangrijke bijdrage levert aan het debat over de vraag hoe Bijbelteksten gelezen kunnen worden.

Over het proefschrift

‘Pars pro toto’ is oorspronkelijk een stijlfiguur waarbij een deel het geheel representeert, bekend van uitdrukkingen als ‘een dak boven je hoofd’, dat staat voor het huis waar je je thuis voelt, of ‘Engeland’ waarmee we Groot-Brittannië bedoelen. Frans Breukelman pakte, in navolging van de theoloog K.H. Miskotte, deze figuur op om er een theologisch begrip van te maken. Hij stelde dat Bijbelverhalen intensief van deze figuur gebruik maken, zoals aartsvader Jakob heel Israël representeert, en zoals in het verhaal van Abraham verteld wordt hoe ‘alle familiegeslachten van de aardbodem gezegend worden’ (Genesis 12:3). Op de analyse van het werk van Breukelman volgt een toepassing op de figuur van de knecht van JHWH, zoals deze in het boek Jesaja beschreven wordt. De gedachte dat ook deze knecht een pars pro toto-gestalte is, opent een nieuw perspectief in de langlopende exegetische discussie over de aard en de identiteit van de knecht.

Bijdrage aan debat hoe Bijbelteksten gelezen kunnen worden

Ten slotte betoogt Marco Visser dat het concept van het pars pro toto een nieuwe en waardevolle inbreng is in het brede debat over de vraag hoe Bijbelteksten gelezen kunnen worden, een discussie die nogal eens vastloopt wanneer een historische en een symbolische leeswijze tegenover elkaar komen te staan. De gedachte van het pars pro toto kan een uitweg wijzen uit de impasse. Wanneer exegeten vooral de historische achtergrond van de tekst onder de loep nemen, dan heeft men de tekst in zijn particuliere vorm voor ogen, terwijl de universele betekenis dan uit beeld verdwijnt en er met moeite weer bijgehaald moet worden. Anderzijds, waar lezers vooral in de symbolische betekenis geïnteresseerd zijn, daar zou het kunnen dat al te gauw de algemene inhoud wordt gezocht los van de specifieke vorm van de tekst, waardoor het particuliere karakter van de tekst veronachtzaamd wordt. Wanneer echter de tekst als pars pro toto gelezen wordt, dan blijven de twee kanten verbonden: juist het particuliere van de tekst draagt het universele in zich en raakt zo ook de lezer tot op vandaag.

Over Marco Visser

Marco Visser (1976) is predikant in de Protestantse Gemeente Rotterdam-Schiebroek. "Deze studie is voor mijn werk als predikant uiterst actueel," aldus Marco Visser. "Ik maak immers deel uit van die gemeenschap waarin deze vreemde, oude documenten worden gelezen – hoe kom ik erbij die zondag aan zondag te presenteren als nog steeds relevant? Uiteraard is er het element van de traditie: zo doen we dat nu eenmaal. Toch komen we niet om de vraag heen op grond waarvan nu eigenlijk gezegd – of in ieder geval gehoopt – kan worden dat de Bijbel steeds weer opnieuw een actuele tekst is. Hoe kun je zeggen dat 'de Bijbel spreekt' en dat dat ons aangaat? Daar gaat uiteindelijk dit onderzoek over."